Merkezi Olmayan Otonom Organizasyon (DAO) Nedir?
Dijital para birimlerinin en önemli özelliklerinden biri, merkezi olmayan yapılarıdır. Bu, hükümet, merkez bankası ya da özel bir şirket gibi tek bir kurum tarafından kontrol edilmedikleri, bunun yerine birbirine bağlı çok sayıda bilgisayarlar, ağlar ve düğümler ile işlemlerin yönetildiği anlamına gelir.
Blokzincir ve Kripto para birimlerinin merkeziyetsiz olmasından ilham alan bir grup geliştirici ise, 2016 yılında merkezi olmayan özerk bir organizasyon yani DAO (Decentralized Autonomous Organizations) fikrini ortaya attı.
DAO’nun geliştiricileri, karar verme gücünü otomatikleştirilmiş bir sistemin ellerine vererek insan hatasını veya yatırımcı fonlarının manipülasyonunu ortadan kaldırabileceklerine inanıyorlardı. Eter tarafından desteklenen DAO, yatırımcıların dünyanın herhangi bir yerinden anonim olarak para göndermelerine izin verecek şekilde tasarlanmıştır. DAO daha sonra bu sahiplere token sağlayarak olası projelerde oy kullanma haklarını sağlar.
DAO’ları, bağlı olan tüm bilgisayar ağlarının toplu olarak sahip olduğu ve yönettiği, internet tabanlı bir işletme gibi düşünebilirsiniz. Bu işletmede grubun onayı olmadan kimsenin erişemediği bazı alanlar vardır. Kararlar, bu kuruluştaki herkesin söz sahibi olmasını sağlamak için teklif ve oylama yöntemi ile alınır.
Bu yönetim modelinin en iyi tarafı, yüksek egolu bir CEO veya tek başına kararlar alan bir patrona yer olmamasıdır. Her şey ortada ve şeffaf şekilde yürütülür. Ayrıca harcamayla ilgili kurallar, kodlar aracılığıyla DAO’ya işlenir.
DAO’ları Diğer Sistemlerden Farklı Yapan Nedir?
Herhangi biri ile para yatırarak bir işletmeye başlamak, birlikte çalıştığınız insanlara güvenmeyi gerektirir. Ve maalesef gerek reel dünyada gerekse internet ortamındaki ortaklıklarda güvenebileceğiniz birini bulmak zordur. İşte DAO’lar sayesinde gruptaki başka bir kimseye güvenmeniz gerekmez; sadece DAO’nun %100 şeffaf olan ve herkes tarafından istendiğinde doğrulanabilen koduna güvenmeniz yeterlidir.
| DAO | Geleneksel Kuruluşlar |
|---|---|
| Genellikle düz ve tamamen demokratiktir. | Genellikle hiyerarşiktir. |
| Yapılacak herhangi bir değişiklik için üyeler tarafından oylama yapılır. | Sıklıkla bir sahip veya az sayıda kişiden oluşan yönetim kurulu kararlar alır |
| Oylar sayılır ve sonuçlar güvenilirdir, aracı olmadan otomatik olarak uygulanır. | Oylamaya izin veriliyorsa, oylar dahili olarak sayılır ve oylamanın sonucu manuel olarak uygulanır. |
| Sunulan hizmetler, merkezi olmayan bir şekilde otomatik olarak işlenir (örneğin, hayırsever bağışların dağıtımı). | Manipülasyona yatkın insan aracılığı ile kullanımı veya merkezi olarak kontrol edilen bir otomasyon gerektirir. |
| Tüm faaliyetler şeffaf ve tamamen halka açıktır. | Faaliyet sıklıkla özeldir ve sınırlı şekilde halka bilgilendirme yapılır |
DAO Örnekleri
Daha iyi anlamanıza yardımcı olmak için, bir DAO’yu nasıl kullanabileceğinize dair birkaç örnek verelim:
- Hayır kurumu – Dünyadaki herhangi bir kişiden üyelik ve bağış kabul edebilirsiniz ve grup, bağışları nasıl harcamak istediklerine karar verebilir.
- Freelancer (Serbest çalışan) ağı – Fonlarını ofis alanları ve yazılım abonelikleri için bir araya getiren bir ağ oluşturabilirsiniz.
- Girişimler ve Hibeler – Yatırım sermayesini toplayan ve girişimlere oy veren bir yeni yatırımcılar fonu oluşturabilirsiniz. Geri ödenen para daha sonra DAO üyeleri arasında yeniden dağıtılabilir.
DAO üyeliği
DAO üyeliği için farklı modeller bulunmaktadır. Üyelik, oylamanın nasıl çalıştığını ve DAO’nun diğer önemli kısımlarını belirleyebilir.
Jeton tabanlı üyelik
Kullanılan jetona bağlı olarak genellikle tamamen izinsizdir. Çoğunlukla bu jetonlar merkezi olmayan bir borsada serbest bir şekilde alınıp satılabilir. Diğerleri, likidite veya başka bir ‘iş kanıtı’ sağlayarak kazanılmalıdır. Her iki durumda da, yalnızca jetonu elinde tutmak, oylamaya erişim sağlar.
Bu üyelik türüne örnek;
MakerDAO – MakerDAO’nun tokeni MKR, merkezi olmayan borsaların çoğunluğunda bulunur. Böylece herkes Maker protokolünün geleceği üzerinde oy kullanma yetkisine sahip olabilir.
Hisse tabanlı üyelik
Paylaşım tabanlı DAO’lara daha fazla izin verilir, ancak yine de olabildiğine açıktır. Herhangi bir olası üye, DAO’ya katılmak için teklif sunabilir ve genellikle jeton veya iş şeklinde bir miktar değerde hibe verilebilir. Hisse senetleri, doğrudan oy hakkını ve mülkiyeti temsil eder. Üyeler, hazineden payları oranında hisseleri ile istedikleri zaman sistemden çıkabilirler.
Genellikle hayır kurumları ve yatırım kulüpleri gibi birbirine yakın, insan merkezli kuruluşlarda kullanılır.
Örneğin;
MolochDAO – Ethereum projelerini finanse etmeye odaklanmış bir DAO projesidir. Potansiyel hibe alanlar hakkında bilinçli kararlar vermek için gerekli uzmanlığa ve sermayeye sahip olup olmadığınızın değerlendirilebilmesi için üyelik için bir ücret teklifi talep ederler. Açık pazarda DAO’ya erişim satın alamazsınız.
DAO’lar nasıl çalışır?
Bir DAO’nun omurgası, akıllı sözleşmesidir. Sözleşme, organizasyonun kurallarını tanımlar ve grubun hazinesini elinde tutar. Sözleşme Ethereum’da yayınlandıktan sonra, oylama dışında hiç kimse kuralları değiştiremez. Herhangi biri, koddaki kuralların kapsamadığı bir şeyi yapamaz. Aynı zamanda hazine de akıllı sözleşme tarafından tanımlandığından grubun onayı olmadan hiç kimsenin parayı harcayamayacağı anlamına gelir. Ve bu DAO’ların merkezi bir otoriteye ihtiyaç duymamasını sağlar. Bunun yerine grup toplu olarak kararlar alır ve oylar verildikten sonra ödemeler otomatik olarak yapılır.
Bu mümkündür çünkü akıllı sözleşmeler, Ethereum’da yayınlandıktan sonra değiştirilmeye karşı korumalıdır. Her şey herkese açık olduğu için insanlar fark etmeden sadece kodu (DAO’ların kuralları) düzenleyemezsiniz.
İlgili: Likidite Nedir?
Ethereum ve DAO’lar
Ethereum, bir çok açıdan DAO’lar için mükemmel bir altyapı sunar:
- Ethereum’un kendi fikir birliği, kuruluşların ağa güvenmesi için yeterince dağıtılır ve kurulur.
- Akıllı sözleşme kodu, sahipleri tarafından bile yayınlandıktan sonra değiştirilemez. Bu da, DAO’nun programlandığı kurallara göre çalışmasına imkan sağlar.
- Akıllı sözleşmeler özelliği ile para gönderebilir/alabilirsiniz. Akıllı sözleşmeler olmasaydı, grup fonlarını yönetmek için güvenebileceğiniz bir aracıya ihtiyacınız olacaktı.
- Ethereum topluluğunun, rekabetten çok işbirlikçi olması ve en iyi uygulamaların ve destek sistemlerinin hızla ortaya çıkabilmesi.
DAO Eleştirileri
Haziran 2016’da bilgisayar korsanları güvenlik açıklarına dayanarak DAO’ya saldırdı. Bilgisayar korsanları, o sırada yaklaşık 50 milyon dolar değerinde 3,6 milyon ETH’ye erişim sağladı. Bu, DAO yatırımcıları arasında büyük ve çekişmeli bir tartışmaya yol açtı; bazı kişiler hack’e karşı çeşitli yollar önerirken, diğerleri DAO’nun kalıcı olarak dağıtılması çağrısında bulundu.
Ancak zaman içerisinde DAO’lar güvenlik açıklarını büyük ölçüde kapatarak ve popülerliğini her geçen gün arttırarak kripto para dünyasında kalıcı olarak yerini aldı.
DAO’nun Geleceği
Peki DAO’yu gelecekte neler bekliyor? Günümüzde genel olarak merkezi olmayan özerk kuruluşlara ilgi artmaya devam ediyor. 2021’de, DAO’nun şampiyonu olarak kripto sektörünün simgesi olan The Maker Foundation, faaliyetlerini resmi olarak MakerDAO’ya (DAI stablecoin’in yaratıcısı) devrettiğini ve yıl sonuna kadar dağılacağını duyurdu.
Yasallık, güvenlik ve yapı ile ilgili birçok endişe ve potansiyel sorun olsa da, bir çok analist ve yatırımcı, bu tür organizasyonların eninde sonunda ön plana çıkacağına, hatta belki de geleneksel işletmelerin yerini alacağına inanıyor.
Sorumluluk Reddi: Kripto para birimlerine yatırım yapmak oldukça riskli ve spekülatiftir ve bu sitede yer alan makaleler kripto para birimlerine yatırım yapılması için bir tavsiye değildir. Her yatırımın ve yatırımcının durumu farklı olabileceğinden, herhangi bir finansal karar vermeden önce her zaman nitelikli bir profesyonele danışılmalıdır. KriptoManşet, burada yer alan bilgilerin doğruluğu veya güncelliği konusunda hiçbir beyanda bulunmaz veya garanti vermez.
