DAO Nedir? DAO’lar Nasıl İşler?
Birbirinizi tanımadan ve kendi kurallarınızı belirlemeden, dünya genelindeki insanlarla örgütlenmenin ve tamamen bir Blockchain üzerinde kodlanmış olarak özerk kararlar almanın bir yolunu hayal edebiliyor musunuz? DAO’lar bunu gerçekleştirmeye olanak tanıyor.
Wikipedia, DAO’ları (Merkezi Olmayan Otonom Kuruluş) kuruluşun üyeleri tarafından kontrol edilen, merkezi hükümetlerden bağımsız, şeffaf bilgisayar programları olarak tanımlar. Kurallar kod aracılığıyla belirlendiği için herhangi bir yöneticinin varlığına gerek duyulmaz; bu da bürokrasi ve hiyerarşi engellerini ortadan kaldırır.
Günümüz internet kullanıcılarının bir kısmı ve gelecek nesiller, güvenilir bir ortamda değer alışverişi yapmanın yollarını arıyor. Blockchain, otomatik güvenilir işlemler ve değer alışverişine imkan sağlamaktadır; ancak dünya genelindeki internet kullanıcıları, Ethereum’a göre, “Dünya çapında benzer düşünen insanlarla güvenli ve etkili bir şekilde” örgütlenmek istiyorlar.
Kurallarını programladığı, kendi kendine çalıştığı ve rızaya dayalı bir protokol ile koordine edildiği için Bitcoin genellikle ilk tam işlevli DAO olarak kabul edilmektedir. Ancak her DAO Bitcoin kadar başarılı olmamıştır. Mayıs 2016’da Alman startup slock.it, Airbnb’nin merkezi olmayan versiyonunu oluşturmak amacıyla yaratıcı bir şekilde adlandırılan “DAO” adlı projeyi duyurdu. O dönemde 150 milyon dolardan fazla Ethereum toplayan bir kitle fonlama kampanyasıyla önemli bir başarıya imza atmıştı.
Ne yazık ki, DAO’da kullanılan kodda bazı sorunlar mevcuttu. Bu nedenle, Haziran 2016’da hackerdlar, durdurulmadan önce DAO’dan 50 milyon dolar değerinde Ethereum çalmayı başardılar. Hatalar slock.it kodunda ve altında yatan teknolojideydi; ancak bu saldırı, bazı insanların hem Ethereum’a hem de genel olarak DAO’lara olan güvenini sarstı.
Ancak 2020 yılında merkezsiz finans (DeFi) alanında büyük bir patlama yaşanması, DAO’lara olan ilginin yeniden artmasına yol açtı. Artık DAO’ların ne olduğunu daha iyi anladığınıza göre, geleneksel organizasyonları dönüştüren unsurlarını daha iyi kavramak için arka planlarını ve özelliklerini incelemek önem taşımaktadır.
DAO’ları Farklı Kılan Nedir?
Bir DAO’nun finansal işlemleri ve kuralları bir blok zincirinde saklanır. Bu durum, üçüncü bir tarafı finansal işlemlere dahil etme gerekliliğini ortadan kaldırarak akıllı sözleşmeler aracılığıyla bu işlemleri basit hale getirir. DAO’nun gücü akıllı bir sözleşmeye dayanır. Akıllı sözleşme, kuruluşun kurallarını temsil eder ve kuruluşun deposunu korur. DAO’lar şeffaf ve herkese açıktır, bu yüzden kuralların gizlice değiştirilmesi mümkün değildir. Bugüne kadar yasal bir statüde tanıdığımız şirketler, bir DAO’nun genel bir ortaklık olarak yapılandırılabilmesi ile, işleyebilirliğini yitirmeden varlıklarını sürdürebilir.
Geleneksel şirketlerle karşılaştırıldığında, DAO’lar demokratik bir yapıya sahiptir. Tüm DAO üyeleri, tek bir tarafın kararları yerine, (şirketin yapısına bağlı olarak) uygulanacak her türlü değişiklik için oy kullanmak zorundadır. DAO’ların finansmanı, genellikle token ihraç eden kitle fonlaması yoluyla gerçekleşmektedir. DAO’ların yönetimi topluluk temellidir; buna karşılık geleneksel şirketlerin yönetimi genellikle yöneticilere, yönetim kurullarına ve aktivist yatırımcılara dayanır. DAO’ların operasyonları tamamen şeffaf ve globaldir; oysa geleneksel şirketlerin operasyonları kapalıdır ve çoğunlukla sadece kuruluş içindekilerce bilinir.
Tam İşlevli DAO’lar
DAO’nun tam işlevsel olabilmesi için belli unsurlara ihtiyacı vardır: Çalışan bir dizi kural, kuruluşun belirli faaliyetleri için ödüllendirme amacıyla kullanacağı token gibi bir finansman ve ayrıca operasyonel kurallarını oluşturacak oy hakları. En önemlisi ise, her yatırımcının kuruluşu yapılandırmasına olanak tanıyan, güvenli ve sağlam bir yapıdır.
Oylama sistemiyle ilgili potansiyel bir sorun, ilk kodda bir güvenlik açığı olması durumunda çoğunluğun oy vermesine kadar düzeltilememesidir. Oylama işlemi devam ederken, bilgisayar korsanları söz konusu hatayı kullanabilirler.
DAO’lar Günümüzde Nasıl Kullanılıyor?
DAO’lar şu anda yatırım, hayır kurumları, bağış toplama, borçlanma veya NFT satın alma gibi çok çeşitli işlevlerde aracısız olarak kullanılmaktadır. Mesela, bir DAO dünya genelinden bağış kabul edebilir ve üyeleri, bu bağışların nasıl kullanılacağına karar verebilir.
Bir internet tabanlı kuruluşta yalnızca kripto paralar kullanarak bir sanatçının şarkısının ortak sahibi olmayı hayal edebiliyor musunuz? Mayıs 2021’de Jenny DAO, Steve Aoki ve 3LAU’nun orijinal bir şarkısının ilk NFT’sini satın aldı. Bu DAO, NFT’lerin kısmi mülkiyetini sağlayan bir metaverse kuruluşudur. Üyeleri, NFT’lerin satın alınmasını denetleyebilir ve Unicly protokolünün akıllı sözleşmeleri bu NFT’lerin eklenmesi gereken havuzu kontrol edebilir.
Metaverse İş Dünyasını Dönüştürüyor
DAO’lar, üyeleri tarafından sahiplenilen ve yönetilen, herkesin söz sahibi olduğu bir yapı sunar. Birçok analist ve endüstri uzmanı, bu tür organizasyonların gün geçtikçe öne çıkacağı ve hatta bazı geleneksel şirketlerin yerini alabileceğini doğruladığını belirtiyor.
İşletmeler ve markalar, tüketicilerle olan etkileşimlerini ve tüketicilerin onlarla nasıl buluştuğunu etkileyebilecek mevcut trendlerden haberdar olmalıdır. DAO’lar henüz evrensel bir şekilde yaygınlaşmamış olsa da, birçok yaratıcının ilgisini çekmektedir.
DAO Nasıl Çalışır?
DAO’nun kuralları, akıllı sözleşmeler aracılığıyla topluluğun üyelerinden oluşan bir çekirdek ekip tarafından belirlenir. Bu akıllı sözleşmeler, DAO’nun işleyişinin temel çerçevesini oluşturmaktadır. Son derece görünür, doğrulanabilir ve genel olarak denetlenebilirler, böylece herhangi bir potansiyel üye, protokolün her aşamasında nasıl çalışacağını net bir biçimde anlayabilir.
Kurallar blok zincirine resmen yazıldıktan sonra, bir sonraki adım finansmanla ilgilidir: DAO’nun nasıl fon alacağını ve yönetişimini nasıl sağlayacağını belirlemesi gerekmektedir.
Bu genellikle, protokolün fon toplamak ve DAO hazinesini doldurmak için token sattığı bir token ihraç süreciyle gerçekleşir.
Karşılığında, token sahiplerine genellikle sahip oldukları miktarla orantılı olarak belirli oy hakları verilir. Finansman aşaması tamamlandığında, DAO dağıtıma hazır hale gelir.
Artık kod üretime geçtiğinde, üye oylamasıyla sağlanan fikir birliği dışında başka bir değişiklik yapılması mümkün değildir. Yani, hiçbir özel otorite DAO’nun kurallarını değiştiremez; bu tamamen token sahipleri topluluğunun kararına bağlıdır.
Nasıl Katılabilirim?
İlgilendiğiniz bir projeyi bulduğunuzda, katılmanın birkaç farklı yolu vardır. Her DAO’nun aynı amaçla çalışmadığını anlamak önemlidir; bu nedenle başlangıç olarak her DAO’nun temel işlevini belirlemek önemlidir.
Teknik yönetişime odaklanan DAO’lar için, token sahiplerine hangi tür oy haklarının verildiğini ve hangi tekliflerin geçerli olduğunu bilmek önem arz eder.
Uniswap gibi bazı projelerde, token sahipleri projenin topladığı ücretlerin bir kısmını dağıtmak için oy kullanabilirler. Diğer protokollerde, örneğin Compound’da, token sahipleri sistemin hata düzeltmelerine ve yükseltmelerine harcanması için oy verebilirler.
Bu yaklaşım, serbest çalışanların ve proje ile ilgilenenlerin geçici olarak katılımlarını sağlayarak, çalışmalarının karşılığında DAO hibe fonları alabilmeleri için fırsat sunmaktadır (DAO’lar bu tür geçici projeleri genellikle Discord sunucularında yayınlar).
Örneğin, SharkDAO, bireylerin fonlarının toplandığı ve sıradan bir kişi için genellikle erişilemeyecek kadar pahalı olan nadir NFT’lerin edinilmesine yardımcı olmak amacıyla varlığını sürdürmektedir (bu durumda hedef 250.000 doları aşmaktadır). Bu yaklaşım, bireylere kolektif bir varlık havuzunun gücünden yararlanma fırsatları sunar.
Burada en önemli nokta, bir DAO içinde şeffaflığın varlığıdır. Her teklifin ayrıntıları açıktır, oylama geçmişi güncel kalır ve belirli token sahiplerinin oylama kayıtları bile izlenebilir.
DAO’lar genellikle topluluğun hibe ile desteklenen projeler aracılığıyla yaratıcı fikirler sunmaya teşvik etmektedir ve girişimci bir zihniyete sahip bireyler, protokolün gelecekteki gelişimine yön verecek önerilerde bulunabilirler.
DAO katılım seviyeleri değişiklik göstermektedir. Yönetim tokenlerini elde etmeyi seçebilir, Anlık Görüntü oylamalarına dikkat edebilirsiniz; DAO’nun Discord’una katılabilir ve katkınızın karşılığını alabileceğiniz gerçek projeleri üstlenebilirsiniz; hatta ilginizi çeken DAO’lara yatırım yapmak için konferanslarda ağ oluşturabilirsiniz. Katkınızın ne kadar büyük olacağına siz karar verirsiniz.
Dikkate Değer Bazı DAO Projeleri
DAOhaus: DAO’ları başlatmak ve işletmek için kodsuz bir platformdur. Topluluğun mülkiyetindedir ve topluluk tarafından yönetilmektedir. Kendi DAO’nuzu başlatmak veya mevcut projeleri keşfetmek istiyorsanız, doğru yerdesiniz.
MakerDAO: Eğer dünyanın ilk tarafsız stablecoin’i olan DAI’yi tanıtan protokole katılmak isterseniz, Maker protokolündeki değişiklikleri oy kullanarak yönetişime katkıda bulunabilirsiniz.
RaidGuild: Bu hizmet odaklı DAO, MetaCartel ağından kaynaklanır ve Web3 dünyasında derin bir yer edinmiştir. Geliştirici, pazarlama veya tasarım yeteneklerinizi sunmak isterseniz, ürün geliştirme konusunda kaliteli yetenekler arıyorlar.
Proof Of Humanity: Sybil’e karşı dayanıklı bu insan kaydı, zincirde doğrulanmış kişilere Evrensel Temel Gelir (UBI) tokenleri dağıtmak için sosyal doğrulama ve Kleros mahkemelerini kullanır.
Opolis: Üyelerin sahip olduğu bu dijital istihdam kooperatifi, bağımsız çalışmalara faydalar ve ortak hizmetler sunar.
BanklessDAO: Web3 kelimesinin yayılmasına katkı sağlamak ve içerik aracılığıyla kitleleri bilgilendirmekle ilgileniyorsanız, bu medya merkezli DAO tam size göre olabilir.
MolochDAO: Ethereum ekosisteminin ilerlemesine katkı sağlamak amacıyla hibeler veren bu OG DAO, önemli bir yere sahiptir.
Bu makale, yatırım tavsiyesi veya önerisi sunmamaktadır. Her yatırım ve alım satım hareketinin riskleri vardır ve okuyucular kendi kararlarını verirken kendi araştırmalarını yapmalıdır.
